Japan

Alle informatie, alle mogelijke bestemmingen – ze zijn oneindig. Aan wat ik te weten kan komen is ook geen grens. Maar hoe langer ik boeken, blogs en artikelen over Japan lees, hoe groter mijn vrees dat ik daar als een volstrekt onwetende westerling zal aankomen.
Toch las ik dertig jaar geleden al vertaalde Japanse literatuur, verdiepte ik me rond mijn 17^e grondig in het zenboeddhisme en keek ik jarenlang vrijwel louter Japanse films tijdens het filmfestival in Rotterdam – met alle inzichten van dien. Alles wat dat Japan betrof, heb ik mijn zelfbewuste leven lang met meer dan gemiddelde interesse gevolgd. Na verloop van tijd ook met het besef dat daar niet alleen onvermijdelijke, prachtige natuur te vinden is, wrede, subtiele en rijke geschiedenis en wijsheid vandaan komt maar ook dat de zon daar opgaat; dat de toekomst daar vandaan komt.
Het is met de kennis van Japan misschien wel zoals met de wetenschap: hoe meer je te weten komt, hoe meer je beseft wat je allemaal niet weet. Toen ik dat laatst tegen iemand zei, begreep ik ineens wat die bange voorgevoelens over mijn onwetendheid inhielden. Ik zag mezelf op zestien-, zeventienjarige leeftijd aan mijn bureau zitten in mijn ouderlijk huis, lerend voor een proefwerk terwijl buiten het duister inviel. Na een paar uur studeren had ik dan vaak een soort black out, waardoor het leek alsof al dat blokken voor niets was geweest. Ik wist even helemaal niks meer. De eerste keer zal ik paniek hebben gehad, of de fatalistische gedachte dat ik mijn tentamen wel zou gaan verprutsen. Maar daarna ontdekte ik dat die black out juist het teken was dat ik klaar was. Alle kennis was opgeslagen. Ik kon er even niet bij maar met gerichte vragen zou ik er de volgende dag toegang toe krijgen. Wat ik wist was opgeborgen in een kamer die alleen op het goede moment open zou gaan. De ontvangsthal was leeg, alles was in de dieper gelegen vertrekken van mijn geheugenpaleis te vinden. Tabula rasa.
Ik ben er klaar voor.

Boven op een van de achttien stapels boeken die op ons lag te wachten in het appartement van JWL lag De smalle weg naar het verre Noorden van de Japanse dichter Matsuo Basho (1644-1694). Ik las het een paar dagen later. Oppervlakkig gezien betrof het een nogal droge opsomming van routes, plaatsen en personen, afgewisseld met korte gedichten die zijn indrukken poëtisch samenvatten. Niet bepaald het ‘meesterwerk van de Japanse literatuur’ dat sommigen erin zien. Toch school hier de diepte aan de oppervlakte, zo begreep ik uit het commentaar (waar driekwart van het boek uit bestond). Voor de goede verstaander bevatte de tekst namelijk een hele reeks van verwijzingen naar de geschiedenis, de religie en de literatuur. Hij reisde door Japan in het voetspoor van monniken en pelgrims en van andere dichters, waarvan sommigen hem maar liefst negen eeuwen eerder voorgingen. Door hen te noemen, te citeren uit hun gedichten en inzichten en te reizen langs hun vergezichten bracht hij hen een eerbetoon. Voor een dergelijke, aan vindplaatsen gebonden, intertekstualiteit bleken de Japanners een speciaal woord te hebben: utamakura.
Beschouwde ik het bezoeken van plekken uit het werk van een bewonderde schrijver of het bezoeken van schrijversgraven tot nu toe als een absurde gril – maar deed ik het desondanks toch – nu voelde ik mij ineens bevestigd in de zin ervan. Omdat er een woord voor is.
Het alert rondkijken in de Sarphatistraat in Amsterdam; mijmeren bij de brug van Bommel; ronddraaien op de Alexanderplatz in Berlijn; af willen reizen naar de Nevski Prospekt in Sint Petersburg of de Via Merulana in Rome: dat is ineens allemaal niet zo merkwaardig meer. Ik sta in een eeuwenoude traditie. Met M. wilde ik twintig jaar geleden van Sint Petersburg naar Odessa reizen met de trein, de ‘sprong naar het zuiden’ maken zoals Konstantin Paustovski zo vaak had gedaan. Het kwam er toen niet van, maar het was in de geest van de utamakura geweest. Dit voorjaar reizen we wel samen af, zij het dat de bestemming een andere is; een flink stuk in het voetspoor van diezelfde Basho, en de dichters voor hem.

Boekpresentatie 8-12-2015, Pakhuis de Zwijger, Amsterdam. Verkrijgbaar in Nederland vanaf januari 2016: Tokyo Totem, samengesteld door Monnik.

In de avonduren ben ik al vertrokken en reis ik door mistige kloven, loop ik tussen de pijnbomen, langs de gemummificeerde monniken en begroet ik de nog levende pelgrims onderweg of; sta ik ineens stil, vlak voor het rotsachtige lege landschap dat volgens de overlevering het overgangsgebied tussen leven en dood is. Daar wil ik heen.