Blog

Bestaat er zoiets als postume jaloezie? Kun je kwaad worden op een ander om wat die in zijn liefdesleven voor jouw aanwezigheid heeft uitgespookt? Omdat het beter was, omdat het nog geheim want niet volkomen verteld is misschien? Het lijkt onzinnig, want dergelijke geschiedenissen zouden juist aantrekkelijk moeten zijn omdat ze geschiedenis zijn, om Oscar Wilde te parafraseren, voorbije tijd. Toch kunnen ze soms tot een kortstondige verwijdering leiden, voor de duur van een glas wijn, of iets langer. Niet alles dat voorbij is, doet er tenslotte niet meer toe. En als je een verleden hebt, zijn er altijd deuken, krassen, beschadigingen die zichtbaar en merkbaar zijn in het heden. Het wordt pas problematisch als ze je gaan hinderen in het hier en nu, of als er sprake is van nostalgie, van terugverlangen dat verlangen wordt, hoe onzinnig en onmogelijk ook. Dan komt het verleden levend terug in het heden, al is het all in the mind. Aan het begin.
Maandag bood de gelegenheid voor een experiment. De eerste liefde van S. kwam bij ons eten. En hoewel ik best jaloers ben aangelegd als het S. aangaat, zijn aanwezigheid hinderde me totaal niet, maakte me eigenlijk juist meer nieuwsgierig naar haar verleden. Maar de tijd was weer eens te kort, en we spraken over alle gevaarlijke gekken om ons heen, behalve over onszelf. En niemand stelde een vraag.

Gedwongen door een griepje hield ik een weekend lang rust. Dat betekende, in mijn geval, weinig meer doen dan lezen. Lezen kan een verlammende werking hebben, je weghouden van het leven, maar zeker ook een weldaad voor de geest zijn, zeker als het lichaam het even af laat weten. Het kan zuurstof in het brein blazen, nieuwe ideeën geven, ruimte maken voor het gevoel. Een heel fijn antibioticum, kortom. Steeds als ik mij een voorstelling maak van mijn oude dag, of van grote eenzaamheid die mij ooit wacht (omdat ik honderd word bijvoorbeeld, en al mijn geliefden zal overleven), dan zie ik mijzelf in een stoel bij het raam zitten lezen. Nog altijd maar lezen. Ook nu, nu ik weer gezond ben en nog niet oud, en hier schrijf, zie ik mijzelf vooral als een lezer. Gaan de Polaroids van de dag eigenlijk niet ook altijd over lezen, in alle betekenissen van het woord?

Met dank aan het sloopbedrijf
dat niet weet wat het aanricht
en omdat aan alle reizen een einde komt,
steel ik als grafschrift het onbedoeld gedicht
dat op zijn hamers en kogels staat:
“Van plafond tot plavuis –
in verwijdering ben ik thuis.”

De afgelopen weken ben ik, op de schaarse momenten dat ik lees, vertrokken in nogal melancholisch stemmende boeken. Eerst las ik Een steek diep. Schetsen van verloren levens (2011), waarin F. Starik een reeks uitvaarten beschrijft van mensen die in volstrekte eenzaamheid gestorven zijn. Sinds een aantal jaren worden zij in Amsterdam en een aantal andere steden naar hun laatste rustplaats begeleid door de zogenaamde Poule des Doods; dichters die een gelegenheidsgedicht schrijven en daarmee afscheid nemen van de gestorvene. Starik beschrijft alles eenvoudig en precies en verraderlijk eentonig, hoe verschillend de doodsoorzaken en levensgeschiedenissen (voor zover bekend) ook wel degelijk zijn. Juist in de herhaling herken je de tragiek; de dood in eenzaamheid is steeds gebruikelijker geworden; er is een structuur waarbinnen een gemeentelijke dienst en een dichtersorganisatie (in Amsterdam geleid door Starik) zich ermee bezighouden. De dichters halen soms het beste uit zichzelf boven bij deze uitvaarten, zo blijkt uit de opgenomen verzen. En de droogkomische, soms scherpe toon van F. Starik past als geen ander bij de routines van de uitvaarten en de leegte die uit de levensverhalen walmt.

Daarna begon ik aan Zeg mijn lezers dat ik doorschrijf. Portretten van vergeten schrijvers van Joris van Casteren (2006). Van Casteren zocht schrijvers op die ooit veelbelovend of succesvol waren, maar in de vergetelheid zijn geraakt. Ze zijn soms in een depressie beland of juist succesvol geworden in een ander vakgebied, soms doelbewust gestopt met schrijven. Meestal zijn ze ‘vergeten’ omdat er niet voldoende boeken van hen werden verkocht of omdat de kwaliteit van hun werk afnam. De schrijvers zijn afgewezen en vaak ernstig teleurgesteld geraakt. Zeg mijn lezers dat ik doorschrijf staat vol treurige verhalen, ook al schrijven deze vergeten schrijvers, inderdaad, vaak gewoon door. Tegen de klippen op.

Gedenk te sterven! Gedenk te schrijven! Dat waren niet de redenen waarom ik deze boeken las, maar wel wat ervan achterbleef in mijn gedachten, en waarom ik ze van harte aanraad. Dit is de schoonheid van de melancholie, van alles wat ‘ver…’ is: de eenzame uitvaarten worden poëtische gebeurtenissen; de vergeten schrijvers ontlenen kracht aan het schrijven, ook al zal de wereld nooit meer kennis van hen nemen. Er is troost, ook in de vergetelheid, en altijd nog een mooi verhaal.

We volgden het kleine riviertje de Leith, van het dorpje Balerno tot aan de monding in zee bij havendorp Leith, dat ondertussen ook met de rest van Edinburgh is vergroeid. Daarbij liepen we over een wandelpad langs het water. De meeste wandelaars die we daar tegenkwam, leken kleinere gedeeltes van de erop uitgezette route te lopen; wij legden de gehele 12 mijl af, verspreid over twee dagen. Het was een alternatieve manier van kennismaken met Edinburgh voor mij, al bevond de stad zich vaak veel hoger dan waar we liepen en leek hij veel daar groener dan hij in werkelijkheid was. We merkten langs het water weinig van het stadsritme en het verkeer, maar zagen veel verschillende gezichten. Voor mijn gevoel liepen we door de achtertuin van de stad.

Misschien kwam het door de wintertijd, die nog niet zo lang daarvoor was ingegaan, en het uur tijdsverschil tussen Nederland en Schotland, en hadden we de biologische klok in de war gebracht. Misschien was de overgang te groot geweest na de aankomst de dag ervoor, het bezoek aan het concert van Dweezil Zappa in hartje centrum direct diezelfde avond. Hoe het ook zij: we liepen voor ons gevoel buiten het bereik van de reguliere tijd.
Hoewel de uren soms veel te snel leken te verstrijken, was het tegelijkertijd zo alsof we na een dag al een week in Edinburgh waren. De loop van de Leith varieerde al evenzeer: van ogenschijnlijk stilstaande beek naar kolkende, vallende bergrivier naar gekanaliseerde binnenhaven naar verschrompelde oerrivier waarlangs het leven in de stad ooit begonnen moest zijn.

Ik hoopte ook de beelden van Anthony Gormley uit de serie 6 Times te zien, die in en om de Leith moesten staan. Helaas troffen we er maar een, in Stockbridge, toevallig het stadsdeel waar we overnachtten. 6 Times… en we zijn er zo langs gelopen.