Utamakura

Boven op een van de achttien stapels boeken die op ons lag te wachten in het appartement van JWL lag De smalle weg naar het verre Noorden van de Japanse dichter Matsuo Basho (1644-1694). Ik las het een paar dagen later. Oppervlakkig gezien betrof het een nogal droge opsomming van routes, plaatsen en personen, afgewisseld met korte gedichten die zijn indrukken poëtisch samenvatten. Niet bepaald het ‘meesterwerk van de Japanse literatuur’ dat sommigen erin zien. Toch school hier de diepte aan de oppervlakte, zo begreep ik uit het commentaar (waar driekwart van het boek uit bestond). Voor de goede verstaander bevatte de tekst namelijk een hele reeks van verwijzingen naar de geschiedenis, de religie en de literatuur. Hij reisde door Japan in het voetspoor van monniken en pelgrims en van andere dichters, waarvan sommigen hem maar liefst negen eeuwen eerder voorgingen. Door hen te noemen, te citeren uit hun gedichten en inzichten en te reizen langs hun vergezichten bracht hij hen een eerbetoon. Voor een dergelijke, aan vindplaatsen gebonden, intertekstualiteit bleken de Japanners een speciaal woord te hebben: utamakura.
Beschouwde ik het bezoeken van plekken uit het werk van een bewonderde schrijver of het bezoeken van schrijversgraven tot nu toe als een absurde gril – maar deed ik het desondanks toch – nu voelde ik mij ineens bevestigd in de zin ervan. Omdat er een woord voor is.
Het alert rondkijken in de Sarphatistraat in Amsterdam; mijmeren bij de brug van Bommel; ronddraaien op de Alexanderplatz in Berlijn; af willen reizen naar de Nevski Prospekt in Sint Petersburg of de Via Merulana in Rome: dat is ineens allemaal niet zo merkwaardig meer. Ik sta in een eeuwenoude traditie. Met M. wilde ik twintig jaar geleden van Sint Petersburg naar Odessa reizen met de trein, de ‘sprong naar het zuiden’ maken zoals Konstantin Paustovski zo vaak had gedaan. Het kwam er toen niet van, maar het was in de geest van de utamakura geweest. Dit voorjaar reizen we wel samen af, zij het dat de bestemming een andere is; een flink stuk in het voetspoor van diezelfde Basho, en de dichters voor hem.