Polaroid van de dag

We worden te goed in snelheid. Zo goed dat het onderweg zijn wordt bedreigd.
We worden verleid tot die snelheid, in Japan bijvoorbeeld door de treinen van de Shinkansen, de spectaculaire, oer-hogesnelheidslijn. De razendsnelle en bijzonder stipte verplaatsing over grote afstanden is een ervaring van luxe en efficiency die met weinig anders te vergelijken is. Met vliegen misschien, maar vliegen is een veel abstractere vorm van reizen; je ziet niets van de snelheid en het verstrijken van de tijd, alleen bij het opstijgen en het landen.
Het plezier van reizen is niet zozeer van A naar B gaan, maar van A naar B onderweg zijn. Bij de Shinkansen is daar echter nauwelijks meer sprake van. Zodra je elkaar iets wilt aanwijzen, is het al voorbij, gepasseerd. En die sensatie zal nog sterker worden bij de opvolgers van de Shinkansen, die snelheden tot zeshonderd kilometer per uur gaan halen. Misschien dat er dan om veiligheidsredenen en ter voorkoming van geluidsoverlast ook nog hogere schermen en tunnels worden gemaakt, waardoor je als reiziger helemaal niets meer ziet. Dan wordt het echt vliegen.
Ik genoot van die raketreizen over het Japanse spoor en ik verlang ook niet terug naar de stoomtrein of de postkoets. Maar ik ontdekte wel dat ik ervan houd bewust te reizen; niet lezen, muziek luisteren, een film kijken of slapen onderweg. Het liefst zit ik te wachten op mijn aankomst, terwijl ik kijk naar de huizen, tuinen, bergen en rivieren die voorbij komen, naar de mensen op perrons, bij overgangen, in hun tuin of onderweg naar school. Ik kijk graag nog eens om naar een golfplaten schuurtje of een begraafplaats middenin de rijstvelden. Hoezeer de verveling soms ook toeslaat, hoe ongemakkelijk uiteindelijk alle stoelen ook zitten en hoe graag ik ook in B wil zijn, ik zou willen dat het mogelijk blijft om na vertrek uit A echt iets te ervaren. Zodra je aankomt, beginnen de verplichtingen namelijk weer, ook al kunnen die zich beperken tot het vinden van een hotelkamer voor de nacht, of het bedenken van de volgende bestemming.

Alle informatie, alle mogelijke bestemmingen – ze zijn oneindig. Aan wat ik te weten kan komen is ook geen grens. Maar hoe langer ik boeken, blogs en artikelen over Japan lees, hoe groter mijn vrees dat ik daar als een volstrekt onwetende westerling zal aankomen.
Toch las ik dertig jaar geleden al vertaalde Japanse literatuur, verdiepte ik me rond mijn 17^e grondig in het zenboeddhisme en keek ik jarenlang vrijwel louter Japanse films tijdens het filmfestival in Rotterdam – met alle inzichten van dien. Alles wat dat Japan betrof, heb ik mijn zelfbewuste leven lang met meer dan gemiddelde interesse gevolgd. Na verloop van tijd ook met het besef dat daar niet alleen onvermijdelijke, prachtige natuur te vinden is, wrede, subtiele en rijke geschiedenis en wijsheid vandaan komt maar ook dat de zon daar opgaat; dat de toekomst daar vandaan komt.
Het is met de kennis van Japan misschien wel zoals met de wetenschap: hoe meer je te weten komt, hoe meer je beseft wat je allemaal niet weet. Toen ik dat laatst tegen iemand zei, begreep ik ineens wat die bange voorgevoelens over mijn onwetendheid inhielden. Ik zag mezelf op zestien-, zeventienjarige leeftijd aan mijn bureau zitten in mijn ouderlijk huis, lerend voor een proefwerk terwijl buiten het duister inviel. Na een paar uur studeren had ik dan vaak een soort black out, waardoor het leek alsof al dat blokken voor niets was geweest. Ik wist even helemaal niks meer. De eerste keer zal ik paniek hebben gehad, of de fatalistische gedachte dat ik mijn tentamen wel zou gaan verprutsen. Maar daarna ontdekte ik dat die black out juist het teken was dat ik klaar was. Alle kennis was opgeslagen. Ik kon er even niet bij maar met gerichte vragen zou ik er de volgende dag toegang toe krijgen. Wat ik wist was opgeborgen in een kamer die alleen op het goede moment open zou gaan. De ontvangsthal was leeg, alles was in de dieper gelegen vertrekken van mijn geheugenpaleis te vinden. Tabula rasa.
Ik ben er klaar voor.