Polaroid van de dag

Van wijken buiten het centrum van grote steden als Berlijn is het bekend: die kennen opeenvolgende periodes van verloedering, ontwikkeling en bloei. De stadia waarin dat verloopt, gaan gepaard met bewoning door verschillende bevolkingsgroepen. Na de krakers en kunstenaars komen de creatieven die geld verdienen, vervolgens de yuppies en de oudere, geslaagde stadsbewoners. Waarna op een goed moment het verval weer inzet. Zo ging het in Prenzlauerberg, zo gaat het in Friedrichshain en Kreuzberg en zo zal het straks ook in Neukölln gaan.
Voor de locaties waar urban explorers op af komen, geldt iets vergelijkbaars. In sommige gevallen is het een prequel van het hierboven beschreven proces.
De bewaker van de longkliniek aan de Grabowsee had ons al verteld dat er een enorme dakpannendiefstal plaats had gevonden, waardoor een flink aantal panden extra schade hadden opgelopen. Meer dan door de gebruikelijke woekering van de natuur en het verval dat met de tijd komt. Ongetwijfeld hadden de Russen hun sporen in 1991 grondig uitgewist, maar het zag er inderdaad naar uit dat vervolgens een zeer efficiënt roof- en sloopbedrijf als een tornado door de panden was geraasd. Doorgaans zoeken ook zwervers, alcoholisten en junks een onderkomen in dergelijke panden, en zij laten duidelijke sporen na (matrassen, kleding, geroofde tassen, naalden etc.). Maar dat was niet het geval in deze kliniek, omdat die natuurlijk veel te ver weg is van drankwinkels, dealers en de stad. Graffitispuiters waren er wel geweest, maar de meeste op uitnodiging, voor een streetart project in de garages. De urban explorers, al dan niet georganiseerd, volgen in hun spoor. Zij laten in principe geen sporen na en nemen ook niets mee. Op dat moment kunnen de krakers en kunstenaars hun intrede doen. Maar uiteindelijk komen meestal ook de projectontwikkelaars, de aannemers en de bouwvakkers – of de sloopbedrijven.

Van de interieurs in Grabowsee bleek bijzonder weinig meer over. Zo ongeveer alle ruiten waren kapot, de meeste deuren waren weggehaald, zelfs de lift was verdwenen. Vrijwel nergens zagen we meubelstukken of andere gebruiksvoorwerpen en als ze er waren, leken ze er later neergezet.
Voor de dieven en de vandalen had ik weinig begrip, misschien wel uit eigenbelang; voor ons was er nu verhoudingsgewijs bijna niets meer te zien in Grabowsee. Maar wat zou ik doen als ik een dagboek van een patiënt of arts in een van de honderden kamers had gevonden?

Vrijwel alle locaties die interessant zijn voor urban explorers, zijn tegenwoordig van hekken, sloten en ijzeren platen voor ramen en deuren voorzien. Bewakers, soms met honden, doen de rest. Achter de verbodsborden in het struikgewas ben je niet langer verantwoordelijk voor je eigen veiligheid, tenzij je toch stiekem naar binnen glipt, maar dan ben je dus strafbaar.
Daardoor worden de mogelijkheden voor deze alternatieve vorm van toerisme ernstig beperkt. Maar in het schemergebied tussen leegstand en hergebruik zijn de laatste tijd steeds meer organisaties en individuen actief die rondleidingen of anderszins toegang organiseren. Om er zelf beter van te worden, om de eigenaars nog enige rendement van de ruïnes te bezorgen wellicht of met nobeler bedoelingen. Zo kun je nu met een gids door het voormalige Spreepark, langs de overwoekerde en omgevallen attracties die ooit van Herr Witte waren. En ook de gebouwen van de Heilstätte in Beelitz zijn tegenwoordig legaal te bezoeken. Er is een website met een dozijn bestemmingen waarop je je kunt aanmelden om in groepsverband toegang te krijgen tot leegstaande ziekenhuizen, fabrieken en klinieken. Daarmee verdwijnt natuurlijk wel het gevoel dat je er nog spontaan iets te ontdekken valt aan de rafelranden van de beschaving. Urban exploring begint urban exploiting te worden.

Omwille van de prachtige locatie, hebben we ons er deze keer maar bij neergelegd en ons officieel aangemeld bij de bewaker van de voormalige kliniek voor TBC patiënten, de Lungenheilstätte Grabowsee. We kwamen met hem een prijs overeen, een bijdrage aan de stichting met de sympathieke, maar enigszins vage, doelstelling bij te dragen aan de vorming van jongeren. Daarvoor, en voor een, in sappig Beiers gehouden, minicollege over de machinaties rondom dergelijke locaties door eigenaars, ogenschijnlijk belangstellende projectontwikkelaars, Europese subsidiërende instanties en culturele makelaars en een reeks andere filosofische kwesties, mochten we de rest van de middag doorbrengen op dit immense terrein, zo’n 30 kilometer buiten Berlijn.

We hadden de verlaten kliniek met alle bijbehorende paviljoens, de half ingestorte kapel, de garages vol streetart en het eromheen liggende groen urenlang vrijwel voor onszelf. We sprongen in onze blote kont de Grabowsee in en lieten het water van ons lijf verdampen op de vloer van het Bootshaus, waarvan nog slechts de contouren zichtbaar waren. Een middag lang voelden we ons grootgrondbezitters – bewoners van een schitterende ruïne.

Aan de vooravond van de vakantie, trek ik mij meer en meer terug in een zeker isolement. Het is schitterend weer en iedereen is op straat nu ik dit schrijf, maar ik zit in de achtertuin. Ik heb genoeg van de feesten en partijen. Ik kan niet meer tegen de afscheidsactiviteiten, borrels en andere rituele samenkomsten met ieder ander dan mijn eigen kleine kring. En iedereen die het leven ook maar enigszins ingewikkeld maakt, is op dit moment niet veilig in mijn buurt. Ik ben cynischer dan anders, ik zeg je, ook ongevraagd de waarheid, ook als je hem niet wilt horen. Soms leef ik mij uit in zuivere dwarsigheid en verzet. Het zal de vermoeidheid wel zijn.
Ik benut ook wel achteruitgangen, rijd blokjes om als ik ook maar het minste of geringste obstakel zie, vermijd sommige confrontaties maar vast. Ik maak geen afspraken meer en het antwoord op uitnodigingen is dus ‘nee’, mocht je toevallig het idee krijgen.
Ik neem alleen nog aan samenkomsten deel waarin ik een volstrekt passieve rol kan vervullen en niemand ook maar iets van mij verwacht, bijvoorbeeld als ik deel kan uitmaken van een anonieme massa, zoals afgelopen maandag bij de fantastische operavoorstelling Das Rheingold, met honderden toeschouwers in het ruim van een binnenvaartschip.
Ik krijg, kortom, een hekel aan mensen, zo aan het einde van het jaar. Wat lonkt, is het vertrek naar een plek waar niemand mij kent. Een Hinterhof, de bossen en meren in het noorden van Europa. Weg van hier. Maar voorlopig ben ik er nog, in mijn lokale, misantropische bui.