Polaroid van de dag

Ook al ben ik wars van abonnementen, ongemerkt ben ik toch deel gaan uitmaken van een aantal onregelmatig bij elkaar komende clubjes. Niet van de salonsocialisten, niet van een kwartet wielrenners en ook niet van de bende van de zwarte hand. Ik tel er uit mijn hoofd nu drie: een trio waarmee ik Japanse films bezoek; een kwartet waarmee ik ieder jaargetijde uit eten ga en sinds kort een quintet dat museumbezoek combineert met een maaltijd en daarna soms nog een avondprogramma.

Met het vijftal was ik afgelopen zondag in Amersfoort. Tussen de buien door bezochten we museum Flehite, waar we werden rondgeleid door directeur O., die een van ons vijven is. Hij vertelde verhalen over bizarre aankoopgeschiedenissen, over de warme banden met sommige lokale kunstenaars, over vervalsingen en toevalligheden en over de geschiedenis en de dynamiek van een museumbedrijf in de provincie. De tentoonstelling die hij ons liet zien, betrof Amersfoortse kunstenaars, waarmee natuurlijk de vraag aan de orde kwam hoe je dat precies moet zien, de relatie tussen een kunstenaar en de stad waarin hij korte of langere tijd woont. Mondriaan werd in Amersfoort geboren en woonde er tot zijn achtste, maar maakte er vermoedelijk geen enkele tekening van enig belang. Tegelijkertijd kun je je afvragen of die eerste jaren in een mensenleven niet veel belangrijker zijn dan de jaren erna, waarin hij naar Winterswijk verhuisde en daar de schilder werd die zich later Piet Mondrian noemde, naar Parijs ging en stierf in New York. Wat bijvoorbeeld te denken van Amersfoorter Armando? Van welk dorp, van welke stad ‘is’ Van Gogh?

De tentoonstelling bracht ook kunstenaars in beeld die in Amersfoort bleven, of in ieder geval niet de roem verwierven van hun veel bekendere plaatsgenoten. Sommigen van hen hadden werkelijk heel mooi werk gemaakt, werk dat we zonder de warme belangstelling van museum Flehite en zijn directeur wellicht nooit hadden gezien. Buiten viel de regen met bakken uit de hemel, en binnen werd ons het zwijgen opgelegd door de sneeuwvlokken van Jakob Nieweg.

Ergens tussen baantje 21 en baantje 23 dacht ik in het zwembad ineens aan Noord-Korea. Om preciezer te zijn: aan een roman die zich in Noord-Korea afspeelde. Waarom dacht ik daar ineens aan? Was het soms De maand van het totalitarisme? Ik herkende tenslotte al nieuwe vormen ervan in het nieuws over media die de mond wordt gesnoerd, in de politieke tendensen in Rusland maar ook dichter bij huis, en in het verschijnen van The Circle van Dave Eggers, een auteur die zijn vinger permanent aan de pols van de tijd heeft. Of betrof het hier alledaagse dwangmatigheid, die misschien ook een vorm van totalitarisme is?
In het zwembad herinnerde ik me een recensie van een roman van een jaar of twee geleden en, vreemd genoeg, dat die op een linker pagina links in de bovenhoek stond. De roman was geschreven door een Amerikaan en hij werd gecomplimenteerd met zijn indringende portret van de gesloten Noord-Koreaanse samenleving. Wonderlijk gedetailleerd, zeker voor een volksvijand. Blijkbaar moest ik dat boek nu, en wel direct, lezen. Destijds had ik het niet gekocht en zelfs de titel of auteursnaam niet genoteerd. Eenmaal afgedroogd en thuis gekomen, zocht ik uit om welk boek het ging, en leende het die middag van de bibliotheek: Gestolen leven van Adam Johnson.
’s Avonds vertelde ik F. erover, tijdens het eten. Toen ik alleen nog maar ‘Noord-Korea’ en ‘roman’ had gezegd, zat hij al te knikken. Ook hij herinnerde zich de recensie, alsof die gisteren in de krant had gestaan, alsof het wereldnieuws was geweest. Samen betwijfelden we of ik wel het juist boek in handen had. Ook hij had destijds geen naam en titel genoteerd en pijnigde zijn hersenen.
Nu ben ik aan het lezen. En hoewel ik er steeds meer van overtuigd ben dat dit inderdaad het boek moet zijn waarover wij lazen in de krant, vrees ik tegelijkertijd dat de recensie beter was.

Laten we nog even stilstaan bij een nieuwsflard van afgelopen week. De Chinese journalist Chen Yongzhou bekent dat hij in artikelen voor de krant Xinkuaibao het bouwbedrijf Zoomlion ten onrechte heeft beschuldigd van malversaties. Hij beweert omgekocht te zijn om die leugens te verspreiden. Wie hem betaalde, wil hij niet zeggen.
Zijn bekentenis (op camerabeelden uit een verhoorkamer) werd heel even wereldnieuws, ook in Nederland. Maar waarom precies?
In de berichtgeving werd gesuggereerd dat we hier met een nieuw fenomeen te maken hebben. Alleen; welk fenomeen dan precies? Nieuwe openheid? Of juist de erkenning dat er sprake is van corruptie en omkoping in eh… de Chinese media?
Volgens mij zagen we hier weer een brutale, exhibitionistische daad van een totalitaire staat. Een staat die zich nergens meer voor schaamt, omdat ze er als economische wereldmacht mee weg komt. Een staat die een journalist, die zegt waar het op staat, een journalist die even ontsnapt is aan de aandacht van de censuur, publiekelijk aan de schandpaal nagelt door zijn afgedwongen verklaring op televisie uit te zenden.
Het is moeilijk om helder te blijven denken bij dit soort berichten, en zeker op deze grote afstand, ik weet het. Maar waarom blijven we er met z’n allen intuinen? Omdat de economische belangen in China steeds groter worden, omdat we in de naïeve veronderstelling verkeren dat vrije handel uiteindelijk ook een vrije geest oplevert? Ik hoop het van niet. Laat mijn achterdocht in godsnaam paranoia zijn.
De krant heeft gerectificeerd en de journalist… blijft gevangen zitten. Hij heeft nu een rechtszaak van het bouwbedrijf aan zijn broek, vanwege smaad. Hij is al weer bijna uit het zicht van de Westerse media verdwenen, terwijl de aandelenkoers van Zoomlion ondertussen stijgt.

S. moest experimenteren met lijnen, op de academie. Toen ze haar werk van die dag liet zien, herinnerde ik me dat we in januari 2010 onderweg waren naar Oostende, en de Gentse spoorwijk Moscou passeerden in de trein. Vlak voor het station zei ik dat we om moesten kijken, omdat we op het zwarte huisje langs het spoor krijtlijnen stonden, daar aangebracht door kunstenaar Bart Lodewijks. Daarover had ik vlak van tevoren gelezen in de krant. Ze herinnerde het zich niet. Misschien wel omdat het niet waar was, en mijn geheugen me bedroog. Omdat ik pas een halfjaar later omkeek op die plek.
Op zoek naar het artikel over zijn project, dook ik mijn archief in, waarvan ik hoopte dat het nog altijd onverbiddelijk compleet was, completer dan mijn geheugen. Ik heb er systeem in aangebracht, beter gezegd; op basis van vooruitschrijdend inzicht heb ik er verschillende systemen in aangebracht, die naast elkaar zijn blijven bestaan. Onlangs had S. junior, die zich even moest vermaken toen ik een koffer inpakte, ook de inhoud van het postbakje nog gecategoriseerd waarin ik krantenknipsels, websitewachtwoorden, flyers, visitekaartjes en andere souvenirs van een mindful leven in flikker. Lag het daar misschien in, omdat het een ‘bestemming’ of een ‘mogelijke tripje’ betrof? Neen, helaas. Ik trof het ook niet in de schoenendoos met uitgeknipte krantenartikelen sinds 1986 aan. Het was de archiefmap over mijn verblijven in Antwerpen, enkele jaren geleden, die de oplossing bood.
Zo konden we opnieuw over onze schouder kijken. Gelukkig maar, want van het project van Lodewijks zal er nu waarschijnlijk weinig tot niets meer te zien zijn. En bovendien was Moscou (Gent) niet verloren als bestemming – omdat er geen doelen hoeven te zijn, als er lijn in zit.