Over lucifers

In Jönköping kun je het Tändsticksmuseet vinden, het enige lucifermuseum ter wereld, op het voormalige fabrieksterrein van Three Stars. Het was de fabriek die de stad had opgestoten in de vaart der volkeren, in de hoogtijdagen van het negentiende eeuwse kapitalisme – met alle voor- en nadelen van dien. De geschiedenis van de luciferproductie was er een van kinderarbeid, van ziekte en voortijdige sterfte. Omdat de luciferkoppen in de beginjaren van fosfor werden gemaakt, vielen tanden en kaken van de arbeiders (onder wie de kinderen) op een gegeven moment uit, raakten hun longen vergiftigd en stierven zij soms een gruwelijke dood. Arbeider nummer 121, Lena Törnqvist, was ook ziek geworden maar kon thuis doosjes vouwen voor de fabriek, en werd uiteindelijk wel oud. Zij maakte mee dat de zogenaamde ‘veiligheidslucifer’ werd uitgevonden. Die werd op de wereldtentoonstelling van 1855 in Parijs gepresenteerd. Lucifers konden daarna zonder fosfor worden gemaakt, en alleen nog afgestreken langs een speciaal daarvoor bestemde strook. Daarmee verdween het gevaar van vergiftiging.

Het museum maakte de weg van boomschors via zeer complexe, fascinerend subtiele machines naar in papier verpakte lucifers inzichtelijk, en toonde het wrede lot van de arbeiders op soms afschrikwekkende wijze. Three Stars was exemplarisch voor het industriële tijdperk, inclusief het hergebruik van het gehele terrein op dit moment, door het lucifermuseum (in het voormalige hoofdkantoor van de fabriek), een radiomuseum, een cultuurhuis, enkele ontwerpbureaus, restaurants en een muziekwinkel gespecialiseerd in hardrock.

Met de zelfmoord van directeur Ivar Kreuger in 1932 werden de naar hem genoemde en voordien zeer solide aandelen van de fabriek prompt waardeloos, en het was het begin van een grote crisis voor Three Stars. Die persoonlijke geschiedenis, die in het museum in nevelen gehuld bleef, leek me een mooi aanknopingspunt voor een roman. Een roman die waarschijnlijk ook over het verdwijnen van de lucifer zou moeten gaan. Die ga ik echter niet schrijven, dus dat idee krijg je hierbij van mij cadeau.