Modern nihilisme

Dat het moeilijk is om te kiezen, is mij genoegzaam bekend. Ik begrijp dan ook heel goed dat sommige schrijvers, documentairemakers of wetenschappers zich vastbijten in een onderwerp zoals verzamelaars dat doen. Dan kun je de diepte in, alle facetten van een fenomeen belichten. De keerzijde daarvan is echter wel een zekere verblinding voor wat er verder nog in de wereld gebeurt, het uit het oog verliezen van context en proporties van je onderzoeksobject.
In de boekenbijlage van de krant stond vorige week een recensie van Jan-Hendrik Bakkers boek Grond – een pleidooi voor aards denken en een groene stad (Uitgeverij Atlas), waarin het gaat over de grond aan je knieën na een voetbalwedstrijd tot aan het verliezen van grond aan de voeten door astronauten in de ruimte, en zo ongeveer alles daartussenin, inclusief filosofische overpeinzingen over het betreffende onderwerp. Het deed me denken aan De encyclopedie van de domheid van Matthijs van Boxsel en aan Leugenaars en vervalsers van Roel Bolt, dat ik onlangs aan M. cadeau deed. Natuurlijk schoot me ook mijn eigen ervaring met Lyall Watsons Heaven’s Breath, a natural history of the wind te binnen. Na het lezen van een boek met een dergelijk encyclopedisch karakter heb je niet alleen de indruk dat je zo ongeveer alles van dat onderwerp weet, maar ook dat alles om dat onderwerp draait, dat al het overige eraan ondergeschikt is.
Het krijgt iets komisch als je dan de televisieserie ziet waarin iedere week een van de vier elementen centraal staat. De ene week lijkt het meest wezenlijke element voor het bestaan aarde, de volgende week water, en vervolgens vuur of lucht. Misschien is de meest ontnuchterende titel in deze reeks wel het boek Gaten & andere dingen die er niet zijn, waarin alles draait om de betekenis van iets dat in wezen niets is. De keuze voor het uitvergroten van een detail, voor de monomane toewijding aan één perspectief is een vergelijkbare keuze voor iets dat op zichzelf zonder betekenis is. Modern nihilisme. Willekeurig, ondanks de indrukwekkende, en vaak vermakelijke schijn van het tegenovergestelde.