Archief voor september 2019

Dit weekend las ik Japan. Schetsen uit het leven (2019) van Luk van Haute, en ruimde tussendoor wat dozen en mappen op in mijn schrijfarchief. Daarbij kwam ik een samenvatting tegen van dat andere boek: Japan. De onzichtbare drijfveren van een wereldmacht van K.G. van Wolferen (1995, oorspronkelijk 1989). Blijkbaar had ik daar ooit een grondig verslag van gemaakt, dat was me helemaal ontschoten. Sterker nog, ik was zelfs vergeten dat ik dat boek al gelezen had, ook toen ik het een paar jaar geleden tijdens een boswandeling tegenkwam in een bak met boeken voor 1 euro en meenam alsof ik een grote vondst had gedaan, in aanloop naar mij eigen reis naar dat land.

Naast mijn samenvatting en aantekeningen trof ik ook een ander papier aan, met daarop geschreven: ‘Op de dag dat ik Van Wolferens boek over Japan in mijn rugzak stop, die ik aan het pakken was voor een paar dagen Antwerpen, meldt zich aan mijn deur een prachtige oude man die zijn pasje ophoudt en meldt een enquêteur van het NIPO te zijn. Ik vraag hem waarover de ondervraging handelt en hij zegt: Nederland en Japan. Ik laat hem dus binnen. Hij haalt vervolgens een laptop uit zijn tas en ik vraag hem naar de reden van dit werk. Hij is 80 jaar oud, zegt de man, en werkt al 20 jaar voor NIPO, op (mooie) dagen dat hij er zin in had. Om in contact met de mensen te blijven, zoals hij dat in zijn werkende bestaan ook altijd is geweest. De vragen die zijn computer stelde waren veelzeggend.’

Waarna een opsomming van de onderwerpen uit de vragenlijst volgt: taal / ‘houden van’ / trouwen, restaurant, soorten contact / woorden die je kent / tegenover andere landen / beroep, opleiding etc. / fabeltjes, beeld; traditioneel, hard werken? (jajaja) etc.

Zowel in het boek van Van Haute, als in dat van Van Wolferen als ook in de enquête die mij destijds werd afgenomen, gaat het steeds over de verhouding tussen de beelden die er van Japan bestaan en de zogenaamde ‘werkelijkheid’. Ook de Japanners zelf hebben daar schijnbaar een ingewikkelde verhouding mee.
In mijn aantekeningen bij Van Wolferen lees ik dan ook: ‘De ‘werkelijkheid’ bestaat in Japan niet zozeer uit de resultaten van objectieve waarneming als wel uit een emotioneel geconstrueerd beeld, waarin dingen worden geschilderd overeenkomstig een ideaalbeeld. En dat beeld valt samen met de directe belangen van de groep waartoe men behoort.’

Ik denk dat die laatste zinnen een transcriptie van Van Wolferens tekst was. Hoe het ook zij: de archieven openden een duizelingwekkend Droste effect.

Doordat ik de Polaroid van de dag als ‘genre’ heb gedefinieerd, doordat ik er zoveel over heb gezegd en uitgelegd de laatste tijd, blijkt het spontaan schrijven ervan ineens niet zo eenvoudig meer. Terwijl na de presentatie van het boek de eerste enthousiaste reacties binnenkomen; ik hartverwarmende foto’s krijg toegestuurd van interieurs waarin mijn boek op tafels, banken en in handen ligt en mijn kleine verhalen in de hoofden van de lezers lijken aan te komen, zou ik ongecompliceerd trots moeten zijn. Natuurlijk ben ik heel blij, al was het maar omdat de lezers misschien even met diezelfde blik om zich heen zien. Tegelijkertijd echter heb ik het gevoel dat het bewustzijn te groot geworden is, dat er ineens mensen over mijn schouders meekijken bij wat ik aan het schrijven ben.
Bedacht ik vanochtend vroeg nog een nieuwe vorm voor het project waarin ik precies dat fenomeen wil laten zien – hoe en wat de schrijver schrijft, terwijl hij aan het schrijven is – nu, vanmiddag aan tafel, krijg ik het daar alweer Spaans benauwd van. Ik zie mijzelf al zitten, omringd door nieuwsgierige en kritische lezers, terwijl mijn vingers als verlamd boven de toetsen stilhangen.
En dan slaat plotseling de twijfel toe: ben ik, vanwege de publicatie van mijn boek misschien heel enthousiast aan het doen over een werkwijze die eigenlijk zijn beste tijd voor mij alweer gehad heeft? Heb ik in die afgelopen jaren zo langzamerhand niet al ‘mijn’ onderwerpen behandeld?
Maar, eerlijk gezegd, waarover had ik deze week eigenlijk moeten schrijven? Ik ben de afgelopen zeven dagen ziek geweest en kom pas sinds twee dagen weer buiten. Over mijn koortsdromen? Over de stilte in huis omdat iedereen weg is? Over de poezen die overdags ook niets anders doen dan slapen? Ik weet het niet.
Ik wacht geduldig af. Iets willen forceren heeft zelden zin. In het schrijven al helemaal niet. Ook niet de deur uitgaan om een onderwerp te zoeken; niet de werelden omdraaien. Dan maar concluderen dat ‘niets’ het meest gebruikte woord is vandaag; dat ik even niets te vertellen heb. Dat is eerder voorgekomen.

Het was een feest. En de kater was nep: veroorzaakt door de roes, door het geroezemoes en door de warme ontvangst van mijn nieuwe boek. Met dank aan mijn vrienden, mijn geliefden en aan een groep bijzondere mensen die ik vrijdag tijdens de boekpresentatie met naam en toenaam genoemd heb.

Nu hebben we alleen de foto’s nog. En de boeken zelf natuurlijk – voor iedereen die nieuwsgierig geworden is. Of eigenlijk: voor iedereen die nieuwsgierig is. Ben jij dat? Ben jij een lezer van Polaroid van de dag? Dan ben je mijn vriend.

‘Als ik nog geen idee en wel tijd heb, sluit ik ergens tussen zeven en negen uur ’s avonds mijn ogen. Dan denk ik na, in de meest letterlijke zin van het woord: ik probeer de voor de hand liggende indrukken van de dag los te laten en ga op zoek naar een impressie van betekenis. Naar een detail dat me bijgebleven is, naar de kiem van een verhaal of naar een klein maar fijn inzicht. En als ik me goed concentreer, dan vind ik vrijwel altijd iets en zie ik daarachter nog iets en verderop nog meer.’ 

Vandaag verschijnt Polaroid van de dag, het nieuwe boek van Gert den Toom – misschien wel de onbekendste schrijver van Utrecht. Polaroid van de dag bevat een keuze uit de blogberichten die hij schreef tussen 2008-2010. Maar wat zijn die polaroids precies?

De polaroid van de dag kan van alles zijn. Soms een poëtische beschrijving, een filosofische overdenking, een tirade of een romantische droom. Maar altijd: het verslag van een ontmoeting – met iemand, met een idee of met een samenloop van omstandigheden. Hij kan over het leven in de stad gaan, over het geheugen, over schrijven en reizen, film en muziek, over spoken, huurmoordenaars en zichzelf aanprijzende geneesheren, over liefde en ziekte, de dood of kauwgomballenautomaten in Berlijn.

De polaroid van de dag is een momentopname. Soms ernstig, soms ironisch maar altijd direct klaar, als een persoonlijk portret van de dag. Niet een zorgvuldig voorbereide foto, maar een snapshot, een vermoeden. Samen vormen de polaroids de fragmenten van een groot, organisch groeiend woordenboek: een autobiografie en encyclopedie ineen.

Nieuwsgierig geworden? Ga naar Bestellen en koop je eigen exemplaar van dit prachtig vormgegeven boek.