Archief voor januari 2014

Aan het einde van de dag, als ik zelf liever geen licht en geen letters meer zie, laat staan me nog intensief met mijn werk wil bezighouden, verdiept S. zich in mijn manuscript. Naast me, in bed. Ze zucht en steunt, en zet fel potloodstrepen. Soms maakt ze opmerkingen of stelt ze een vraag, waardoor ik meegesleept wordt in haar leeservaring, en tegelijkertijd over verbeteringen begin te piekeren. Ze leest uitermate nauwgezet en kritisch. Dat is goed voor het manuscript, maar niet goed voor mijn kleinzerige schrijversziel, en ook niet voor mijn nachtrust.
Ze leest het manuscript met bijzondere belangstelling omdat, naar de aard van mijn werk, er ook passages en personages in voorkomen die aan mijn eigen bestaan zijn ontleend – het bestaan dat zij met mij deelt. Zo keert het bevrijdende schrijven als een boemerang bij mij terug.

‘Ik weet dat dit gebeurd is,’ zegt S. ‘maar nu ik het teruglees, lijkt het absurd, toevallig of bedacht – maar het was echt zo. Is de literatuur soms een tranquillizer voor het bestaan? Duidend, rode draden aanwijzend, terwijl het leven zelf chaos is?’

Het autobiografisch gehalte van zijn fictie verschilt met de schrijver. Ernaar vragen heeft doorgaans weinig zin. Voor mijn werk geldt bijvoorbeeld vaak dat de passages die het meest autobiografisch lijken, doorgaans volslagen fictief zijn, en andersom. Fictie is sowieso meestal oninteressanter dan de werkelijkheid, juist omdat er doorgaans van verwacht wordt dat ze ‘realistisch’ is. Dat is een van de paradoxen van de literatuur.
Wanneer is een roman realistisch? Als hij toevallig, fragmentarisch en chaotisch is, of een verhaal met een begin, midden en einde vertelt, wat slechts schijnbaar de werkelijkheid benadert? Wat mij betreft komen vorm, inhoud en stijlopvatting hier op fundamentele wijze samen. Deze paradox komt dan ook in de roman zelf terug, met alle gevolgen voor de nachtrust.

Efterklang in The ghost of Piramida

Dit is mijn duizendste Polaroid van de dag. Is dat een reden om feest te vieren? Ik weet het niet. In ieder geval heb ik relatief lang nagedacht over een passend onderwerp voor dit bericht. Ik kon over het begin schrijven, in 2008, iets meer dan vier jaar geleden nu. Ik kon terugkijken op de aanleiding, de oorsprong, op hoogte- en dieptepunten. Ik kon voor de Polaroids goede voornemens maken of naar analogie van vriend JWL anderen uitnodigen om een bericht aan mij terug te schrijven. Ik kon ook iets over het getal 1000 zeggen – eh, ja, zou ik dat echt kunnen? Een getal betekent op zichzelf niets.
Ik had ook, hier en nu, kunnen ophouden; alle duizend Polaroids kunnen bundelen, afdrukken en in de kast zetten, en mezelf weer kunnen terugtrekken in de anonimiteit na deze laatste blijk van egocentrisme.
Maar ik ga door, zal hooguit stoppen met tellen. Ik ga verder met dit bijna dagelijkse bewijs van mijn bestaan – omdat ik niet anders wil, niet anders kan, mezelf anders ook niet ken.

Woensdag vertelde ik aan de kinderen dat ik twintig jaar geleden iedere dag in mijn dagboek beschreef. Soms schreef ik een hele dag, omdat ik met de beschrijvingen drie weken achterliep en vond dat echt iedere dag beschreven moest worden. De kleine F. maakte van die dagen meteen een treffende karikatuur. Want hoe moest je de schrijfdagen dan weer beschrijven in je dagboek? ‘Ik schrijf ik schrijf ik schrijf ik schrijf…’. Inderdaad.

Een van de mooie, hoopgevende fenomenen van Brussel, was centrum voor hedendaagse kunst Wiels, gevestigd in de voormalige bierbrouwerij Wielemans-Ceuppens. Het gebouw is prachtig opgeknapt en opengewerkt, waardoor je het gevoel hebt middenin de wijk te zitten als je er tussen de enorme bierketels aan het lunchen bent.

In de vier verdiepingen boven de brouwzaal zijn aangename, lichte tentoonstellingszalen gemaakt, waarin je soms de oorspronkelijke industriële functie nog herkent. We gingen er de ‘excrementensculpturen’ van Petrit Halilaj bekijken, wiens naam we maanden geleden genoteerd hadden na een indrukwekkende uitzending van de Canvasconnectie.

Wiels lijkt een artistieke oase middenin een culturele woestijn, heeft naar eigen zeggen echter alleen bestaansrecht doordat het vanaf het begin de verbinding met de mensen in de achterstandswijken eromheen heeft gezocht. Maar is dat geniale branding of excuusmarketing? Laat ik er voor deze keer eens van uitgaan dat het een oprecht, goed concept is. In ieder geval is deze cultuurtempel een waardige vervanging van een rottende industriële kies geworden. Samen met ZimmerFrei heeft Wiels een bundeling gemaakt van zeven wandeling/audiotours, waarin buurtbewoners vertellen over het leven in de buurt van de brouwerij. Over de periode dat er nog bier gebrouwen werd, over de periode van verval en leegstand erna en over de wijk nu. Wiels is, kortom, een mooi verhaal. En op loopafstand van Bruxelles-Midi.

De eerste dagen van het nieuwe jaar struinden we door de Brusselse wijk St. Gillis en omstreken. Sindsdien probeer ik van mijn indrukken chocola te maken, of ‘choco’ als u wilt.
Brussel blijft voor mij nog altijd een gesloten stad, hoe intens aanwezig ik er alle voorgaande keren ook was. Nu viel de stad me weer niet mee. Natuurlijk waren op 1 januari de meeste winkels en restaurants gesloten en ook de dag erna kwam het leven maar langzaam op gang. Er trok zware bewolking over de daken, en de zon streek maar af en toe langs de donkere gevels. Maar Brussel oogde sowieso vermoeid, maakte een haveloze, versleten indruk, alsof ze voorover gevallen was. De stad ademde nog, maar leek bewusteloos.

Hier en daar fonkelde hoop, vonkte de energie van de jongeren, en we moesten regelmatig glimlachen om het typisch Belgische, alledaagse surrealisme. Een enkele keer stuitten we zelfs op iets moois, waarvan we hoopten dat het kans van slagen zou hebben. Maar ik zag dit keer toch vooral de troosteloosheid, de leegte in het altijd maar doorgaan, alleen omdat een einde eraan maken nog moeilijker is.

Brussel leek een havenstad op het droge. Een stad die zuchtte onder zijn eigen geschiedenis, moe was van de permanente spanning tussen patserige rijkdom en onoplosbare armoede, tussen haat en onverschilligheid. Een stad van immigranten die hetzij in pompeuze residenties, hetzij in grauwe flats en portiekwoningen huisden – afhankelijk van hun economische status. Schouder aan schouder met Art Déco panden zagen we huizen met gebarsten ramen. In de buurt van protserige winkelstraten voor de gegoede klassen stonden ook de woningen van eenzelvigen die zich achter stapels dozen en gore vitrage hadden teruggetrokken. En in sommige straten waar vooral de slecht onderhouden huizen voor arme immigranten stonden, zagen we de bekende grote, vierkanten gestreepte tassen met kleren en speelgoed buiten gezet staan, aan hun lot overgelaten als de mensen zelf.
Brussel maakte vooral een fatalistische indruk. Maar goed, als je hard doorrijdt in je SUV, zie je er niks van.