Archief voor november 2010

Op dezelfde dag – regendag museumdag – gingen we in de nieuwe reeks ‘onopvallende musea’ op zoek naar nog zo’n bijzonder exemplaar: het Buchstabenmuseum. Het was ons aangeraden door Caroline Koch, die we de avond ervoor in Neukölln hadden opgezocht, die zelf een aantal lichtgevende letters van een gesloopt warenhuis in huis had staan en als lampen gebruikte. Niet voor niets, want Caroline maakt zelf ook kunst met licht:

Links en rechts tegen de muren en het plafond van haar atelier zag ik andere letters geplakt, ogenschijnlijk zonder duidelijke reden. Misschien houdt ze gewoon van de letters, net als ik. Ik lees bijna alles dat van letters gemaakt is, zeker op straat. Ik houd van de eenvoud van het alfabet, waarmee desondanks zoveel te maken en op te roepen is.

Het Buchstabenmuseum bevindt zich, naar verluidt tijdelijk, in een winkelcentrum aan de Karl Liebknecht Straße dat nog volop de DDR sfeer ademt, ook twintig jaar na de val van de muur. We konden het maar met moeite vinden, en aangezien het slechts twee uurtjes per dag geopend is, troffen we het prompt gesloten aan. Door de glazen wanden van de winkelruimte die nu plaats biedt aan het museum, kregen we echter wel zicht op een opvallende verzameling neonletters en andere gevelletters, waarvan niet alleen de oorspronkelijke namen te reconstrueren zouden zijn, maar ook nieuwe woorden konden worden samengesteld.

De medewerkers van het museum verzamelen, restaureren, documenteren en schrijven de geschiedenis van de Buchstaben; van de technieken waarmee ze zijn geproduceerd en van de winkels en warenhuizen waarvoor ze ooit aan de gevels hingen, in Berlijn en de wereld daaromheen. Mooi is alleen al de gedachte dat je daar de H van het oude Berlin Hauptbahnhof ineens kunt aanraken (alsof er een ster gevallen is), of de K van Kunst van Koch.

Het Buchtstabenmuseum is een Geheimtipp. De pretentie is er niet van de lucht:

“Durch das systematische Bewahren und Dokumentieren dieser historischen Zeichen wird das Buchstabenmuseum gleichermaßen zum Sehnsuchtsort vergangener Epochen und zum Labor für aktuelle Diskussionen, z.B. zu den Themen Sprache, Typografie, Reklame und Stadgeschichte.”

Daarom is het des te leuker om er nu nog naar toe te gaan, voordat het te laat is: Karl Liebknechtstraße 13, 1e verdieping. Geopend tussen 13.00-15.00 uur…

In een portiek aan de Oranienstraße hangt het bordje van het Museum der Dinge. Gevestigd op nummer 25, tweehoog en niet te vinden als je gewoon de straat door loopt en niet van het bestaan op de hoogte bent. Dat past, bedenk ik me nu, eigenlijk heel goed bij het wezen van dit museum. Het heeft natuurlijk een officiële, serieuze en verantwoorde doelstelling:

‘Das Werkbundarchiv – Museum der Dinge sammelt die von der industriellen Massen- und Warenproduktion geprägte Sachkultur des 20. und 21. Jahrhunderts. (…) Das Werkbundarchiv – Museum der Dinge steht als autonome Organisation bewusst in dieser Werkbund-Tradition und sieht Seine Aufgabe gleichermaßen in deren materieller Bewahrung und wissenschaftlicher Dokumentation wie in ihrer zeitgenössischen Interpretation und Reflexion.’

Maar wat het vooral doet is op een prachtige manier tonen van allerlei gebruiksvoorwerpen van Duitse makelei die een ‘dagelijks’ karakter hebben, of hadden. Variërend van design tot ontwerpen voor massaproductie. Het museum vraagt vooral aandacht voor de gewone, vaak onopvallende, soms onooglijke dingen. Die zijn, eenmaal tentoongesteld in een museum of mooi uitgelicht gefotografeerd, ineens een stuk minder gewoon, zeg maar: bijzonder. En dat is goed. Het alledaagse en functionele bezit vaak een schoonheid die je eenvoudig over het hoofd kunt zien.

Eenmaal aanbeland op de 2e etage, troffen we een open deur, en een afgesloten kassa. Ook de kassa was ogenschijnlijk een van de vele dingen in het museum. We wachtten en wachtten en wachtten bij de ingang tevens giftshop, maar duidelijk tevergeefs, en besloten het museum dan maar gewoon te gaan bezoeken. Ook binnen kwamen we niemand meer tegen. Het Museum der Dinge deed zijn naam eer aan.

Na het zien van al die duizenden voorwerpen, werd ik besprongen door een verzamelaarswaan, het psychotische visioen van compleetheid, en ik verloor mezelf bijna in het bedenken van alle dingen die er niet waren in het museum, en hoeveel ruimte je nodig zou hebben om alle unieke dingen die er überhaupt zijn, bij elkaar te brengen in een museum. Gelukkig waren de mensen die er werken wat verstandiger, en hadden die duidelijke keuze gemaakt voor de dingen zoals gemaakt door de ontwerpers verbonden aan het Deutsche Werkverbund.

Bij vertrek nam ik van naast de nog altijd onbemande kassa een foldertje mee en las dat je ‘Dingpfleger’ kon worden van het museum:

‘Übernehmen Sie durch die Zahlung eines bestimmten Spendenbetrags ein Jahr lang die symbolische Pflege fur dieses Ding (…) Als Dingpfleger werden Sie namentlich auf unserer Internetsite und im Museum genannt, erhalten freien Eintritt in das Museum…’.

Dat klonk me op een verwarrende manier zowel poëtisch als ook politiek correct in de oren in het huidige, moeizaam scharnierende tijdsgewricht: modern mecenaat, door het adopteren van een ding, van materie. Al was het maar om naderhand te betalen voor ons bezoek. Heel even overwoog ik de objecten die mijn ‘symbolische’ zorg zouden kunnen verdienen (de hamer en de sikkel misschien… ‘Pflegtschaft frei!’), maar ik besloot toch er vanaf te zien.

Ik merkte dat mijn mond soms open hing, alsof ik een staat van verbazing verkeerde. Ontspanning, in dit geval van de kaakspieren, dat zou je ook kunnen zeggen. Ik keek en keek en keek en luisterde, voelde, las stukken tekst, zinnen, flarden van zo ongeveer alles wat vast en vooral los zat, vaak hardop. Ik ging, kortom, volledig op in de beleving ‘met open zinnen’, die dagen in Berlijn. Ik werd mijn ervaring, en wat er aan Zelf in mij was, verdween door de achterdeur. Ik zoog mij werkelijk vol met ‘geest’ – tot een punt dat ik werkelijk niets meer kon opnemen.
Het was onze laatste dag en we stonden middenin een groot warenhuis aan de Alexanderplatz. Ik kon eenvoudigweg niet meer, was plotsklaps heel erg moe. Op dat moment moet er een ander proces begonnen zijn. Ik vertrok al terug naar huis, op weg naar het wolvenhol, ook al zouden we in werkelijkheid nog aangename uren doorbrengen voor onze daadwerkelijke terugreis met de nachttrein.
Dat is nu twee weken geleden, maar het proces dat in de Alexa begon, is nog altijd gaande. Steeds weer duiken er beelden en ideeën op, soms gemanipuleerd door het geheugen, de verbeelding, of de vermenging met ervaringen sindsdien. Ik kan vertellen, ik kan foto’s laten zien en schrijven, maar dat is niet zo eenvoudig als het klinkt. Het is alsof er in die dagen een sedimenteringsproces heeft plaatsgevonden, alsof zich laag voor laag voor laag organisch materiaal opgestapeld heeft, en onder steeds groter gewicht samengeperst is tot een fossiele vorm van inspiratie, tot aardolie voor de geest. Ik ben nu volop bezig met een raffinageproces, een proces waarop ik echter nauwelijks grip heb. U merkt het wel.